"Odur ki, rüsum tələb edən ölkələri buna görə qınamaq olmaz"
Mafiyalar və ya bir ərazidə qanunsuz fəaliyyət göstərən qruplaşma həmin ərazidəki digər qanunsuz fəaliyyətlərdən haqq alır və ya onların fəaliyyətini qadağan edir. Bu “protection racket” və ya "xərac sistemi" adlanan klassik bir modeldir. Bu yanaşmanı dövlətlərin idxal rüsumu sistemi ilə oxşarlaşdırmaq mümkündür, çünki dövlətlər də öz suveren ərazilərində mal gətirin satanlardan rüsum tələb edirlər.
Beləliklə, biri bunu "haqq" adlandırır, digəri "idxal rüsumu". Amma burada əsas fərq qanunilik və legitimlikdir. Mafiyalar zorakılıq və qeyri-qanuni yollarla öz şərtlərini diqtə edirlər, dövlət isə hüquqi çərçivədə, qanunlar vasitəsilə bunu tənzimləyir. Dövlətin topladığı rüsum ictimai rifah, infrastruktur, sosial xidmətlər və təhlükəsizlik və digər dövlət maraqları üçün xərclənir, mafiyaların yığdığı "rüsum" isə kriminal fəaliyyətin davamına və şəxsi maraqlara yönəldilir.
Əslində, tarixdə bir çox dövlətin ilkin formalaşma mərhələsində güc tətbiq etməklə iqtisadi resurslar üzərində nəzarət yaratması mafiyaların fəaliyyət modelinə bənzəyir. Amma zaman keçdikcə bu proses hüquqi və institusional bazaya oturdularaq mərkəzləşdirilmiş dövlət sisteminə çevrildi.
Odur ki, öz ərazisində mal satmaq istəyənlərdən rüsum tələb edən ölkələri buna görə qınamaq olmaz.
Digər bir tərəfdən isə axı, ölkələr həm də ucsuz-bucaqsız bazardır. Varlı müştəriləri olan bazarlarda isə "yer pulu" çox baha olur.
Eldəniz Əmirov,
iqtisadçı ekspert
Bizi Telegram-da izləyin...
