Bakı dünyanın mərkəzində: COP29 BAŞLANDI

Bu gün Bakıda BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) başladı.

Bu gün Bakıda BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) başladı. Bu mötəbər tədbir, qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizənin əsas məsələlərini müzakirə etmək və qərarlar qəbul etmək məqsədilə dünyanın 190-dan çox ölkəsindən 40 000-dən çox nümayəndəni – dövlət başçılarını, alimləri, biznes nümayəndələrini və vətəndaş cəmiyyətinin təmsilçilərini bir araya gətirib.

22 noyabra qədər davam edəcək bu tədbir, yalnız iqlim siyasəti sahəsində ən əhəmiyyətli forum olmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda Azərbaycanın tarixində ən iri miqyaslı konfransdır. COP29-un unikal xüsusiyyəti ilk dəfə Cənubi Qafqaz regionunda keçirilməsidir. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə artan əhəmiyyətini və qlobal ekoloji problemlərin həllinə verdiyi töhfəni bir daha təsdiqləyir.

Hazırlıq və təşkilatçılıq

COP29-un keçirilməsi üçün Bakıda Olimpiya Stadionunun yanında 112 000 kvadratmetrlik xüsusi mərkəz inşa edilib. Şəhərdə iştirakçıların rahatlığı üçün hava limanları və nəqliyyat infrastrukturu yenilənib. Tədbir çərçivəsində Bakının 70–80 minə qədər xarici qonağı qəbul edəcəyi gözlənilir.

Konfransın əsas mövzuları və məqsədləri

COP29 qeyri-rəsmi olaraq “maliyyə COP-u” adlandırılır, çünki əsas hədəflərdən biri iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə aparan inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə dəstəyinin həcmi və strukturunun müzakirəsi olacaq. Son 15 ildə ilk dəfə olaraq yeni maliyyə hədəflərinin müəyyənləşdirilməsi və bu çərçivədə kasıb ölkələrin iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşmasına və istixana qazlarının emissiyasını azaltmasına dəstək veriləcək.

Bundan başqa, konfransda qlobal enerji gücünün artırılması, metan emissiyalarının azaldılması və təmiz hidrogen bazarının yaradılması ilə bağlı məsələlər də müzakirə ediləcək. Xüsusilə, “COP Truce” təşəbbüsünə diqqət yetiriləcək, hansı ki, tədbir müddətində iqlim hərəkətlərinin sülhlə əlaqəsini vurğulamaq üçün müvəqqəti atəşkəs çağırışını nəzərdə tutur.

Geosiyasi çağırışlar və iqlim prioritetləri

Dünya ictimaiyyəti meşə yanğınları, quraqlıqlar, daşqınlar və su çatışmazlığı kimi iqlim fəlakətləri ilə üzləşir. Bütün bunlar münaqişələr, iqtisadi böhranlar və siyasi qeyri-sabitliklə daha da ağırlaşır. Belə bir şəraitdə yaşıl enerjiyə keçid və dekarbonizasiya təkcə ekoloji deyil, həm də iqtisadi zərurətə çevrilir. COP29 qlobal qeyri-sabitlik şəraitində iqlim məqsədlərinə nail olmaq üçün strategiyaların müzakirəsi üçün unikal platforma təqdim edir.

COP29-un əsas aspektləri: maliyyələşmə və öhdəliklər

COP29-un əsas müzakirə mövzusu “Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi” (NCQG) olacaq. Bu, BMT-nin, inkişaf etməkdə olan ölkələrə ildə 100 milyard dollar ayırmaq öhdəliyini əvəz etmək məqsədilə hazırladığı layihədir. Yeni hədəf iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə artan ehtiyacları əks etdirərək, maliyyələşmənin əhəmiyyətli dərəcədə artırılmasını nəzərdə tutur. Gözləntilərə görə, 2030-cu ilə qədər tələb olunan illik maliyyələşmə məbləği 2,4 trilyon dollara çatacaq ki, bunun 1 trilyonu təmiz enerji layihələrinə sərmayə olaraq yönəldilməlidir.

Lakin NCQG ətrafında müzakirələr artıq kəskin fikir ayrılıqlarına səbəb olub. Büdcə məhdudiyyətləri ilə üzləşən inkişaf etmiş ölkələr daha böyük öhdəliklərə qarşı çıxır, halbuki inkişaf etməkdə olan ölkələr daha qətiyyətli tədbirlərin görülməsini tələb edir. COP29 çərçivəsində kompromislərin tapılmasına, o cümlədən özəl sektorun cəlb edilməsinə xüsusi diqqət yetiriləcək.

Siyasi aspekt
COP29-un möhtəşəm miqyasına baxmayaraq, dünya liderlərinin iştirakında müəyyən boşluqlar müşahidə olunur. Tədbirə ABŞ Prezidenti Co Bayden, Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpin, eləcə də Braziliya, Yaponiya və Avstraliyanın liderləri qatılmayacaq. Bununla belə, sammiti Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Böyük Britaniyanın Baş Naziri Kir Starmer, Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski və digər dünya liderləri açacaq. Onların çıxışları konfransa mühüm siyasi əhəmiyyət qatacaq.

İqlim üzrə təcili xəbərdarlıq

Konfrans, kritik bir zamanda keçirilir. BMT-nin qiymətləndirmələrinə əsasən, ölkələrin hazırkı öhdəlikləri Paris Razılaşmasının qlobal istiləşməni 1,5 dərəcə Selsi ilə məhdudlaşdırmaq məqsədinə çatmaq üçün kifayət etmir. Təcili tədbirlər görülməzsə, 2100-cü ilə qədər planetin temperaturu 2,6–3,1 dərəcə artacaq və bu, fəlakətli nəticələrə gətirib çıxaracaq. CO₂ və metan qazının atmosferdəki səviyyəsi rekord həddə çatıb ki, bu qazların 90%-i fosil yanacaq istifadəsi ilə bağlıdır.

COP28 öhdəliklərinin icrası: irəliləyiş, yoxsa durğunluq?

Dubayda keçirilmiş əvvəlki COP28 konfransında iştirakçılar 2030-cu ilə qədər fosil yanacaqlardan tamamilə imtina və bərpa olunan enerji güclərinin üçqat artırılması da daxil olmaqla iddialı öhdəliklər qəbul etmişdilər. Lakin bu öhdəliklərin həyata keçirilməsi çətinliklərlə üzləşib. Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya və ABŞ kimi iri neft və qaz istehsalçıları hələ də fosil resursların hasilatını davam etdirirlər. COP29, dövlətlərin bu istiqamətdə konkret addımlar atmağa nə dərəcədə hazır olduğunu sınaqdan keçirəcək.

Azərbaycanın qlobal iqlim gündəmində rolu

COP29-a ev sahibliyi edən Azərbaycan, yaşıl enerjiyə keçid sahəsində lider kimi qlobal mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışır. Ölkə artıq bərpa olunan enerji mənbələri və iqtisadiyyatın dekarbonizasiyası üzrə iddialı layihələr həyata keçirir. COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm iştirakçı kimi rolunu bir daha vurğulayır.

Dünya liderlərinin iştirakı

Tədbirin əhəmiyyətinə baxmayaraq, bir sıra dünya liderlərinin COP29-da iştirak etməməsi müəyyən narazılıqlar doğurub. ABŞ Prezidenti Co Bayden konfransa qatılmayıb, ABŞ nümayəndə heyətinə Prezidentin beynəlxalq iqlim siyasəti üzrə baş müşaviri Con Podesta rəhbərlik edir. Bir sıra liderlərin yoxluğu danışıqların effektivliyinə dair narahatlıqlara səbəb olub.

Azərbaycanın təşəbbüsləri

COP29 ərəfəsində Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) tərəfindən 500 milyon dollar ilkin kapital ilə "Gələcəyin İqlim İnvestisiya Fondu"nun yaradıldığını elan etdi. Fondun məqsədi iqlim layihələrinə dəstək üçün fosil yanacaq istehsalçılarından əlavə investisiyaların cəlb edilməsidir. Lakin bəzi ekspertlər Azərbaycanın neft-qaz gəlirlərindən asılılığını nəzərə alaraq, onun iqlim hədəflərinə sadiqliyinə şübhə ilə yanaşır.

COP29-dan əsas gözləntilər

Konfransın mərkəzi mövzusu iqlim maliyyələşdirilməsi ilə bağlı "Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi" (NCQG) sənədinin hazırlanması olacaq. Bu sənəd, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında resursların ədalətli bölüşdürülməsini təmin etməklə, qlobal istiləşməni 1,5°C daxilində saxlama öhdəliyinə xidmət etməlidir.

Bundan əlavə, Azərbaycan özünün iddialı iqlim siyasətini əks etdirən 14 təşəbbüs irəli sürüb:

• Yaşıl enerji dəhlizləri;
• Gələcəyin enerji mənbəyi kimi təmiz hidrogen;
• Üzvi tullantılarda metan emissiyalarının azaldılması;
• Yaşıl rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi.

Azərbaycanın əsas təşəbbüslərindən biri, qlobal iqlim hədəflərinin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayacağı gözlənilən İqlim Maliyyələşdirməsi Fəaliyyət Fondunun yaradılması olub.

Dünya liderlərinin sammiti: diqqət mərkəzində

12-13 noyabr tarixlərində keçiriləcək İqlim Fəaliyyəti üzrə Dünya Liderlərinin Sammiti dövlət başçılarını, baş nazirləri və beynəlxalq təşkilat rəhbərlərini bir araya gətirəcək. Azərbaycan, beynəlxalq münasibətlərdəki nüfuzu sayəsində qlobal ictimaiyyətin diqqət mərkəzindədir. Prezident İlham Əliyev vurğulayıb ki, COP29 inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında dialoq platforması olaraq, iqlim siyasətində konsensusun əldə olunmasına töhfə verəcək.

Azərbaycan — region və dünya üçün nümunə

Azərbaycan ekoloji dayanıqlılığa olan sadiqliyini fəal şəkildə nümayiş etdirir. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur azad edilmiş əraziləri, eləcə də Naxçıvan Muxtar Respublikası yaşıl enerji zonası elan edilib. Bu ərazilərdə "ağıllı şəhər" və "ağıllı kənd" layihələrinin həyata keçirilməsi, ekosistemlərin bərpası ekoloji siyasətə innovasiyaların inteqrasiyasına nümunədir.

Azərbaycanın planlarına əsasən, 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının emissiyası 35%, 2050-ci ilə qədər isə 40% azaldılacaq. Bu iddialı, lakin əlçatan hədəflər Prezidentin siyasəti və ölkənin beynəlxalq təşəbbüslərdə fəal iştirakı ilə dəstəklənir.

İnfrastruktur və inklüzivlik: gələcək COP-lar üçün nümunə

Konfransın keçirildiyi Bakı Olimpiya Stadionu inklüzivlik və əlçatanlıq üçün bütün zəruri texnologiyalarla təchiz olunub. COP tarixində ilk dəfə olaraq eşitmə məhdudiyyətli insanlar üçün surdotərcümə və audioinduksiya sistemləri tətbiq edilib. Bu, Azərbaycanın qlobal ekoloji problemlərin həlli ilə yanaşı, hər kəsin bu prosesdə iştirakına şərait yaratmağa çalışdığını vurğulayır.

Logistika və innovasiyalar

Nümayəndə heyətlərinin hərəkətini optimallaşdırmaq üçün Bakının əsas nəqliyyat sistemini birləşdirən rəqəmsal nəqliyyat xəritəsi hazırlanıb. Konfrans müddətində 500 avtomobil, o cümlədən 140 elektrik avtobusu istifadəyə verilib. Bu addım, Azərbaycanın yaşıl texnologiyaların tətbiqinə dair öhdəliyinə tam uyğun gəlir.

COP29-un devizi: “Yaşıl dünya naminə həmrəylik!”

Azərbaycan, qlobal iqlim məqsədlərinə nail olmaq üçün ölkələr arasında həmrəyliyin gücləndirilməsini əks etdirən bu devizlə çıxış edir. Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, Azərbaycan COP29-u gələcək nəsillər üçün ilham mənbəyi olacaq uğur hekayəsinə çevirmək üçün bütün səylərini göstərəcək.

Mədəni proqram və ictimaiyyətin iştirakı

Konfrans iki zonaya bölünüb:

• Mavi zona: rəsmi danışıqlar üçün;
• Yaşıl zona: geniş auditoriya üçün açıq olan, sərgilər, seminarlar və mədəni tədbirlər keçirilən məkan.

Xüsusilə, "dayanıqlı inkişaf səfirləri" qismində çıxış edən könüllülərə böyük diqqət yetirilir. Onların fəaliyyəti iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə kollektiv məsuliyyətin əhəmiyyətini vurğulayır.

Azərbaycanın qlobal iqlim gündəmində rolu

COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın Şərq və Qərb arasında körpü rolunu təsdiqləyir. Bu hadisə, ölkənin ekoloji və energetik transformasiyada lider imicini gücləndirir və müxtəlif ölkələrin ümumi məqsədlərə nail olması üçün birləşməsinə imkan yaradır.

Azərbaycan yalnız dövrün çağırışlarını qəbul etmir, eyni zamanda iqlim gündəmini fəal şəkildə formalaşdırır ki, bu da COP29-u tarixi miqyaslı bir tədbirə çevirir.

… Bakıda keçirilən COP29 konfransı qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm bir mərhələdir. Çağırışlara və tənqidlərə baxmayaraq, bu tədbir, dünyanın iqlim problemlərinin həlli üçün birləşməsi və davamlı gələcək üçün effektiv strategiyaların hazırlanması üçün unikal bir imkan təqdim edir.

COP29 təkcə ölkələrin konkret addımlar atmaq barədə razılığa gəlməsi üçün bir fürsət deyil, həm də onların real dəyişikliklərə hazır olub-olmadığını yoxlayan bir testdir. Geosiyasi qeyri-sabitlik şəraitində konfransın uğuru, iştirakçıların fikir ayrılıqlarını dəf etmə və ümumi həllərə nail olma bacarığından asılı olacaq.

Bakıda irəli sürülən təşəbbüslər, qlobal istiləşmə ilə mübarizədə dönüş nöqtəsinə çevrilərək, gələcək illər üçün iqlim siyasətinin yeni vektorunu müəyyən edə bilər (Bakunetwork.az).