"Müəllimin "dərs yükü" ayrı şeydir, "1 stavka yükü" tamam başqa şey..." - Nadir İsrafilov

"Dərs yükü ildə dəyişilə bilər, stavka yükü isə sabit saxlanılır".

Bu fikri Redaktor.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Nadir İsrafilov müəllimlərin dərs və stavka yükü mövzusunu şərh edərkən bildirdi.

Onun sözlərinə görə, təhsilimizin ən çox dəyişiklikliklərə məruz qalan sahələrindən biri də müəllimlərin işə qəbulu və dərs yükü ilə bağlı qaydalardır ki, bu da bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərlə əlaqədardır:

"Ümumtəhsil müəssisələrində işləyən müəllimlərin dərs yükü hökumətin təsdiq etdiyi müvafiq normativ-hüquqi sənədlərlə tənzimlənir. Müəllimlərin dərs bölgüsü ildə iki dəfə – tədris ilinin sonunda – müəllimlər növbəti əmək məzuniyyətinə getmədən, ikinci və sonuncu dərs bölgüsü isə müəllimlər məzuniyyətdən qayıtdıqdan sonra, avqustun axırı – sentyabrın əvvəli yekunlaşır və yeni tədris ilinin birinci Pedaqoji Şurasında təsdiq olunur.

Onu da xatırlatmaq yerinə düşər ki, dərs yükü ilə bağlı normativlər dəfələrlə dəyişib. Uzun illər bir stavka 18 saat müəyyən olunub. Bu illər ərzində müəllim 27 saata qədər, yəni 1,5 stavka həcmində yüklənə, 240 saat həcmində əvəzçilik qaydası ilə saat hesabı dərs apara bilərdi. Hətta bir müddət müəllimin maksimum dərs yükünə əksər ölkələrdə olduğunu kimi, bizdə də məhdudiyyət qoyulmadı. Halbuki, dünya təcrübəsində məktəblərdə bu məsələyə müəssisənin ehtiyacları, müəllimlərin potensial imkanları baxımından yanaşılırdı. Bir müddət sonra təhsil müəssisələrinin pedaqoji işçilərinin dərs yükü normalarının müəyyən edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il, 24 noyabr tarixli 215 nömrəli qərarına müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin əmrinə əsasən bütün tipdən olan ümumtəhsil məktəblərində, gimnaziya və liseylərdə, peşə məktəbləri və peşə liseylərində, idman və incəsənət məktəblərində müəllimlərin, məktəbdənkənar təhsil müəssisələrində dərnək rəhbərlərinin həftəlik 1 (bir) stavka dərs yükü – 12 saat (bu zaman həftəlik dərs yükü 2 (iki) stavkanı aşmamalıdır) kimi müəyyənləşmişdi. Daha sonra Nazirlər Kabinetinin 27 dekabr 2013-cü il tarixli qərarı ilə bütün tipdən olan ümumtəhsil məktəblərində həftəlik dərs yükünün maksimum həddi 24 saatdan 36 saata qaldırıldı".

Ekspert qeyd etdi ki, dünyanın əksər ölkələrində ümumtəhsil sistemində müəllimlərin həftəlik dərs yükünün yalnız minimum həddi (bir stavka) müəyyənləşdirilir:

"Maksimum həddə isə məhdudiyyət qoyulmur. Bütün bunlar məsələnin hüquqi tərəfidir. Məsələnin digər tərəfi isə müəllimin nəzərdə tutulan bu dərs yükünün öhdəsindən nə dərəcədə gəlməsi ilə bağlıdır. 2019-cu il sentyabrın 15-dən qüvvəyə minən dəyişikliyə əsasən, bütün tipdən olan ümumtəhsil məktəblərdə 1 stavka dərs yükü 18 saata çatdırıldı. Mövcud qaydalara əsasən dərs yükü bölüşdürülərkən mövcud qanunvericiliyin və təlimati sənədlərin tələbləri, müəllimlərin diaqnostik qiymətləndirmədə göstərdiyi nəticələri müəssisə rəhbəri tərəfindən nəzərə alınır. Dərs bölgüsü aparılarkən müəssisədə işləyən müəllim üçün həftəlik dərs yükü 18 saat, yəni həftəlik dərs yükü 2 stavkadan artıq olmamaq şərti ilə müəyyənləşdirilir. Vakant dərs yükü 18 saatdan az olarsa, həmin saatlar ilk növbədə müəssisənin ixtisaslı müəllimləri arasında bölüşdürülür. Müəssisədə hər hansı ixtisasdan kadr olmadıqda, həmin ixtisas üzrə tədris planına əsasən müəyyənləşdirilmiş həftəlik dərs yükü 18 saatadək olduğu halda, yerli təhsili idarəetmə orqanının razılığı ilə müəssisə rəhbəri tərəfindən digər müəssisələrdən əvəzçiliklə və ya saat hesabı qaydasında müəllim dəvət olunur. Bu mümkün olmadıqda həmin dərs saatları vakant hesab olunur və nazirliyin internet səhifəsində elan edilir.

Onu da qeyd edim ki, təhsil nazirinin 7 oktyabr 2016-cı il tarixli əmri ilə təsdiq edilmiş “Ümumi təhsil müəssisələrində işləyən müəllimlərin bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsinin aparılması qaydaları”nda “Təhsil müəssisələrinin rəhbərləri tərəfindən müəllimlər arasında dərs yükünün bölüşdürülməsi, onların karyera inkişafı, əməyinin rəğbətləndirilməsi zamanı diaqnostik qiymətləndirilmənin nəticələri nəzərə alınır” bəndi özünə yer almışdı. Bu isə o demək idi ki, əgər həmin ixtisasdan dərs saatları kifayət həcmdədirsə, eyni ixtisaslı bütün müəlimlər arasında 18 dərs saatı olmaqla bölünür. Eyni ixtisaslı hər müəllim 18 dərs saatı ilə təmin olunduqdan sonra qalan dərslər dioqnostik qiymətləndirmədə yüksək nəticə göstərən müəllimlər arasında bölünür.
"Dövlət ümumi təhsil müəssisələrində çalışan bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsi aparılan müəllimlərin dərs yükünün və əməkhaqqının artırılması haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 16 yanvar 2015-ci il tarixli 994 nömrəli Sərəncamına əsasən bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsi aparılan müəllimlərin həftəlik dərs yükü normasının 1,5 dəfə, aylıq vəzifə maaşlarının isə orta hesabla 2 dəfə artırılması nəzərdə tutuldu. Həmin Sərəncama müvafiq olaraq təhsil nazirinin 7 oktyabr 2016-cı il tarixli 723 №-li əmri ilə  "Ümumi təhsil müəssisələrində işləyən müəllimlərin bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsinin aparılması qaydaları” təsdiq olundu.
 
Müsahibimizin sözlərinə görə, qiymətləndirmənin gedişati prosesində "Qaydalar”a zidd olaraq müxtəlif versiyalar irəli sürülüb, bu da bir müddət müəyyən etiraz və narazılıqlarla müşayət olunub.

"Belə ki, ixtisasdan 4-6 bal toplayanlara 6, 11-15 bal toplayanlara 7-8, 16-20 bal toplayanlara 9-12, 21-30 bal toplayanlara 12-18, 31-40 bal toplayanlara 18-26 saat dərs yükü veriləcəyi, ibtidai sinif müəllimlərindən 15 baldan aşağı yığanlara isə sinif verilməyərək, ancaq yığma dərslər veriləcəyi kimi əsassız və dolaşıq açıqlamalar təhsil ictimaiyyəti tərəfindən heç də birmənalı qarşılanmadı, baxmayaraq ki, bu kimi ideyaların bəzilərinə müəyyən aydınlıq gətirildi, bir çoxuna isə sonradan fərqli təkziblər verildi. 
Nəhayət, "Dövlət ümumi təhsil müəssisələrində (ümumi təhsil üzrə təhsilverənlərə münasibətdə digər dövlət təhsil müəssisələrində) işləyən təhsilverənlərin sertifikatlaşdırma Qaydası”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2020-ci il 30 aprel tarixli 155 nömrəli Qərarı qüvvəyə minmiş oldu. Bununla belə, 6-8 saat dərs yüklü 15-20 illik təcrübəyə malik müəllimlərimiz var. Əgər, onlar həqiqqətən müəllimdirsə, onları bu dərəcədə mənəvi “terrora” məruz qoymaq olmaz. Nazir Emin Əmrullayevin də qeyd etdiyi kimi “Müəllimin heç olmasa, 18 saat dərsi olmalıdır ki, normal maaş ala bilsin. Süni şəkildə müəllimlərin dərs saatını aşağı salmaqla çox sayda müəllim işə götürməyin tərəfdarı deyilik”. Elə isə mane olan nədir…?".
 
N.İsrafilov bildirdi ki, “Pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olma Qaydası”nda edilən dəyişikliklərin diplomunda “müəllim” sözü olmayanların müəllim olmalarına imkan verməsi müəllim sıxlığı ilə bağlı vəziyyəti bir qədər də ağırlaşdırır.

"Məlumdur ki, Nazirlər Kabineti 30 aprel 2020-ci il tarixli qərarı ilə “Pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olma Qaydası”nı təsdiq edib. Bu Qaydanın 2.1. bəndinə əsasən, müvafiq ixtisas üzrə pedaqoji təhsilə malik olan şəxslər Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil müəssisələrində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququna malikdirlər. Digər, 2.2. bəndinə əsasən isə bu Qaydanın 3.2-ci və 3.3-cü bəndlərinin tələbləri nəzərə alınmaqla, müvafiq ixtisas üzrə pedaqoji təhsili olmayan ali təhsilli mütəxəssislərin də pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququ vardır.

Nəzərə alsaq ki, dövlət nümunəli təhsil sənədi olmayan, MİQ-dən kənar işə qəbul olunan, diaqnostik qiymətləndirilməyə buraxılmayan, hal-hazırda ümumi müəllimlərin 4 faizini təşkil edən 6 saata yaxın dərs deyən, 120 -150 manata işləyən yüzlərlə, onlardan bir qədər artıq məvacib alan, 6 saatdan 12 saata qədər dərs deyən minlərlə müəllimimiz var və onların narahatçılığı və nigarançılığı da hardasa başadüşüləndir. Bəs bu müəllimlərin taleyüklü vəziyyətinə nə vaxt aydınlıq gətiriləcək?

Bəlkə, fürsət varkən, daha 5 il gözləməyib, növbəti olaraq bu kateqoriyadan olan müəllimlərin sertifikasıyasını ertələyərək bu məsələyə birdəfəlik əncam çəkək…? Elə olmasın ki, sabah ya o birisi gün “repetitor müəllim”, “bunker repetitoru” ilə yanaşı, pedaqoji leksikonumuza “6 saatlıq müəllim”, “müəllimin üçdə biri” kimi yeni terminlər daxil olsun. Ümumiyyətlə “4-5 saat dərsi olan müəllimlər” nə deməkdir? Əgər o müəllimdirsə, niyə heç olmasa minimum 1 stavka - 18 saat dərs yükü ilə təmin olunmamalıdır? Yox, əgər hesab ediriksə müəllim deyil, onda məktəbdə xeyli qeyri-pedaqoji işlər var ki, bu kimi müəllimlərə işləmək və yenidən hazırlaşmaq şansı vermək olar.

O ki, qaldı “müəllimin stavkasının 24 saata qaldırılmasına, ona bu iş yükünə uyğun olaraq ən azı yarımştat maaş verilməsinə”, hesab edirəm ki, bu təklifdə nəsə bir anlaşılmazlıq var. Vəziyyətdən çıxış yolunu müəllimlərin həftəlik dərs yükünü yəni, bir stavkasını bir müddət əvvəl olduğu kimi həmin əmək haqqı saxlanılmaqla 18 saatdan 12 saata endirməklə vəziyyəti nisbətən stabilləşdirmək olar. Belə olduğu halda yaranan 6 saatları 100-lərlə 8-6 və daha az saata işləyənlərin dərs yükünə əlavə etməklə onların özlərini tam hüquqlu müəllim olmalarına yardımçı ola bilərik. Əks tədbirdə tələb-təklif prinsipi nəzərə alınmaqla müəllimlik ixtisası üzrə plan yerlərini azaltmaq zərurəti yaranacaq. Baxmayaraq ki, kimlər üçünsə müəllim artıqlığı müəllimlər arasında rəqabətin gücləndirilməsi alətidir, bununla belə ifrat dərəcədə artıqlıq rəqabət deyil, işsizlər ordusunun yaranması, müəllim nüfuzunun sarsıılması predmetidir", - deyə təhsil ekspeti vurğuladı.

Aytəkin TOFİQQIZI