"Diplomatiyamız ordu quruculuğundan çox geridədir..." - Eldar Namazovdan SENSASİON MÜSAHİBƏ

Prezidentin keçmiş köməkçisi, politoloq Eldar Namazovun Redaktor.az-a müsahibəsini təqdim edirik:

- Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Çin Xalq Respublikasında işgüzar səfərdədir. Bu səfər zamanı bir sıra vacib ikitərəfli müqavilələr imzalanıb. Maraqlıdır, milyardlarla əhalisi olan Çini 10 milyonluq Azərbaycan niyə bu qədər cəlb edir?

- Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Çin səfəri çox önəmlidir. Artıq bu səfər çərçivəsində çoxlu sayda ikitərəfli müqavilələr də imzalanıb. Xüsusilə də Çinin çox böyük əhəmiyyət verdiyi Yeni İpəkyolu layihəsi çərçivəsində Azərbaycanla birgə bir sıra mühüm iqtisadi layihələri həyata keçirmək planlaşdırılır. İqtisadi əməkdaşlıq təbii ki, çox önəmlidir. Çin hazırda faktiki olaraq, ABŞ-dan sonra ikinci superdövlətdir. Rusiya SSRİ-dən sonra bu statusu özündə saxlamağa çalışır. Ancaq şimal qonşumuzun bu status iddialarını nə Qərbdə, nə də Şərqdə ciddi sayırlar. Ona görə ki, Rusiya yalnız nüvə başlıqlarının sayı ilə bağlı ABŞ-la rəqabət apara bilir. Qalan göstəricilərə görə ABŞ-dan və digər Avropa ölkələrindən çox geridədir. Ona görə də məhz Çin dünyada ABŞ-la rəqabət aparan superdövlət sayılır. BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olan Çinlə  xarici siyasət sahəsində əməkdaşlıq Azərbaycan üçün çox əhəmiyyətlidir.

- Çin-Azərbaycan əməkdaşlığının Qarabağ münaqişəsinə hansısa təsirləri ola bilərmi? Çinlə hərbi əməkdaşlığın perspektivləri nələrdir?

- Bu barədə mətbuatda heç nə yazılmır. Ancaq Azərbaycanın Çinlə hərbi əməkdaşlığının da çox maraqlı perspektivləri var. Prezident İlham Əliyevin Çinə səfəri başladığı gün Azərbaycan Ordusunda yeni təlimlər start götürdü. Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin hərbi pilotlarının peşəkarlığının yüksəldilməsi məqsədilə intensiv məşqlər keçirilir. İlk dəfə olaraq, pilotlarımız Pakistandan alınmış “Super Muşşak” təlim təyyarələrinin taktiki-texniki xüsusiyyətləri və uçuş imkanlarını praktiki  cəhətdən tam mənimsəməyə çalışıblar. Əslində bu çox maraqlı hadisədir. Ona görə ki, “Super Muşşak” təyyarələri ilə təlim keçən hərbçilərimiz faktiki olaraq, Pakistanın Çinlə birgə istehsal etdiyi ən müasir qırıcı təyyarələrini də idarəetməyə hazır olurlar. “Super Muşşak” təyyarələri Pakistan və Çinin birgə istehsal etdiyi “JF-17 Thunder” hərbi qırıcılarının hazırlıq mərhələsi kimi qəbul olunur. Dünyada yalnız ABŞ  (F-22 və F-35) və Çinin  (J-20) ən muasir 5-ci nəsil qırıcı təyyarələri var. Rusiya 10-15 il 5-ci nəsil hərbi qırıcıların istehsalına başlamağa çalışdı. Onların məşhur “Su-57” layihəsi var idi. Ancaq 15 ildən artıq aparılan çalışmalara baxmayaraq, Rusiya faktiki olaraq, etiraf etdi ki, 5-ci nəsil qırıcı təyyarələrinin istehsalı üçün onlarda tenologiyalar yoxdur. Hindistanla birlikdə bu layihəni bir neçə il davam etdirdilər. Bu layihə üçün Hindistan tərəfi  çox böyük miqdarda pullar ayırmışdı. Ancaq bu yaxınlarda rəsmi Dehli bu layihədən çıxdı və elan etdi ki, Rusiyanın təklif etdiyi prototiplər 5-ci nəsil hərbi qırıcıların tələblərinə cavab vermir. Bunun ardınca Rusiya Müdafiə Nazirliyi də rəsmi şəkildə “Su-57” təyyarələrindən  imtina etdiyini bəyan etdi. Bu gün rus ordusu köhnə “Su-37” təyyarələrinin modernləşdirilməsinə üstünlük verir. Bu açıq etirafdır ki, 5-ci nəsil hərbi qırıcılarını istehsal etməyə Rusiyanın texnoloji bazası kifayət etmir. Ancaq Çin Pakistanla birlikdə “JF-17 Thunder” qırıcı təyyarələrini istehsal edir, zavodlar da Pakistanda yerləşir. Pakistan Ordusu artıq gələn ildən həmin təyyarələrin 3-cü blokunu gəbul edəcəkdir. Həmin 3-cü blok 5-ci nəsil qırıcı təyyarələrə xas olan xarakteristikalara malikdir, dəmək olar ki, Çinin istehsal etdiyi J-20 5-ci nəsil gırıcı təyyarələrin eksport variantıdı. Azərbaycanın da təlimlərində Pakistanın təlim təyyarələrindən istifadə etməsi xarici ekspertlər tərəfindən maraqla qarşılanıb. Xarici ekspertlərin fikrincə Azərbaycan məhz Çin və Pakistanın birgə istehsal etdiyi 5-ci nəsil “JF-17 Thunder” təyyarələrinin 3-cü blokunu gələcəkdə almaq üçün hazırlıq işləri görür. Azərbaycan buna nail ola bilsə, MDB məkanında 5-ci nəsil hərbi qırıcılarına malik ilk ölkə olacaq. Çünki nə Rusiyada, nə Ukraynada, nə Belarusda, nə də MDB-nin başqa ölkələrində bu təyyarələr var. Azərbaycanın bu sırada 1-ci olmaq şansı var. Bu da ilk növbədə Pakistan və Çinlə danışıqlardan asılıdır. Pakistanın Azərbaycanla münasibətləri dostluq, qardaşlıq səviyyəsindədir. Burada yalnız Çinlə uğurlu danışıqlar aparmaq məsələsi qalır. Onu da deyim ki, artıq dünyada 6-cı nəsil  qırıcıların istehsalı ilə bağlı hazırlıq işləri gedir. Burada liderlik ABŞ və İsraildədir. 6-cı nəsil qırıcıları pilotsuz hərbi təyyarələrdir. Müasir hərbi texnologiyalar o qədər güclü inkişaf edib ki, artıq buna mane olan, onu məhdudlaşdıran amil sadəcə insandır. Təyyarəni idarə edən insanların orqanizmi həmin texnologiyaların verdiyi imkanlara uyğun deyil və bəzi stres təziqlərə tab gətirmir. 6-cı nəsil təyyarələrinin idarəsində problemlər yaranmaması üçün bu qırıcılar pilotsuz olacaq. Bu sahədə də məhz ABŞ və İsrail dünya liderləri sayılır.

- Azərbaycanın 6-cı nəsil hərbi qırıcıları almaq imkanları varmı?

- Hələ ki, ABŞ və İsrail həmin uçaqların prototipləri üzərində çalışırlar. İstehsala başlanmayıb. Bu sahədə Azərbaycanın İsraillə çox güclü əməkdaşlığı var. Ölkəmizin pilotsuz uçaqlar parkı rus ordusundan da güclüdür. Azərbaycanda olan texnologiyaların çoxu rus ordusunda yoxdur. Azərbaycan aprel döyüşləri zamanı dünyada ilk dəfə olaraq  pilotsuz uçaqlardan-“kamikadze”lərdən istifadə etmişdi. Həmin “kamikadze”lərin texniki imkanları onlara 6 saat səmada dövr edib hücum üçün obyekt seçməyə imkan verir. Maraqlı bir faktı qeyd edim: Rusiya bu yaxınlarda bu tipli silahların sınaq uçuşlarına başlayıb. Amma rusların sınaqdan keçirdiyi uçaqlar sadəcə 30 dəqiqə səmada qala bilir. Azərbaycan isə  artıq döyüşdə 6 saat  səmada qala bilən uçaqlardan istifadə edib. Bu mənada Azərbaycanın İsraillə sıx əməkdaşlığı gələcəkdə Azərbaycana bu üstünlükləri qoruyub saxlamaq və daha da gücləndirmək imkanı yaradır.

- Eldar müəllim, sözügedən silahların gücü barədə danışdıq. Sizcə, Azərbaycanın öz ordusunu sürətlə modernləşdirməsi, Qarabağ münaqişəsinin həllini hərb yolunda görməsi anlamına gəlmirmi?

- Doğrudur, Azərbaycan ordusunun modernləşdirmə prosesi çox sürətlə gedir. Biz bunu aprel döyüşləri zamanı da gördük. Bu proses indi də davam edir. Pakistanla əməkdaşlıq faktiki olaraq, Pakistan və Çinin birgə istehsal etdiyi ən müasir 5-ci nəsil hərbi təyyarələrinin almaq imkanını artırır. Təəssüflər olsun ki, ordumuz haqqında söylədiyimiz müsbət fikirləri diplomatiyamız haqqında demək olmaz. Bizim diplomatiyamız ordu sahəsində atılan addımlardan xeyli geridədir.

Digər tərəfdən Azərbaycana müasir güclü ordu təkcə Qarabağ problemini həll etmək üçün lazım deyil. Azərbaycanın ətrafında çox təhlükəli regional konfliktlər baş verir. Bu gün İranın İsrail, ABŞ və Ərəb ölkələri ilə qarşıdurmasının nə ilə nəticələnəcəyi bəlli deyil. Artıq bu məsələ həlledici mərhələyə qədəm qoyub. ABŞ ən sərt iqtisadi sanksiyaları işə salıb və bu, İranın daxilində ciddi sosial partlayışlara səbəb ola biləcək, hətta İranın İsraillə, ərəb ölkələri ilə hərbi toqquşmalarına gətirib çıxara bilər. Digər tərəfdən, Xəzər dənizinin ətrafında çox ciddi proseslər gedir. Türkmənistan, Azərbaycan və Türkiyənin bu yaxınlarda apardığı danışıqları artıq Transxəzər boru kəmərinin işlənməsinə hazırlıq mərhələsi kimi dəyərləndirmək olar. Buna mən “Oğuz kəməri” deyərdim. Çünki Türkmənistan, Azərbaycan və Türkiyə məhz böyük Türk dünyasının Oğuz elinə aiddirlər. Bu layihə də həm Avropa, həm də dünya üçün böyük maraq kəsb edir. Ona görə də, Azərbaycan ətrafında baş verən bütün prosesləri və torpaqlarımızın işğaldan azad etmək vəzifəsini nəzərə alaraq, bölgədə güclü hərbi potensiala malik ölkə olmalıdır. Azərbaycanın bunun üçün imkanları var. Atılan addımlar da məhz bu məqsədlərə xidmət edir.

Firuzə Vahid / REDAKTOR.AZ