Amansız “döyüş” başlayır: tarix təkrar olunacaqmı?

“Dünyanın ürəyi” hesab edilən Avrasiyanın vacib regionu olan Mərkəzi Asiyanın açar ölkəsi hesab edilən Qazaxıstanda qiymət artımı bəhanəsi ilə baş verən iğtişaşlar və onu yatırmaq üçün Kollektiv Təhlükəsizlik Müqavilə Təşkilatının müdaxiləsi fikrimcə, proseslərdə səhnənin yalnız görünən tərəfidir. Qazaxıstanda yaxşı heç nə baş verməyib, ölkə geriyə gedib, ərazi bütövlüyü və suverenliyi təhdid altına düşüb.

Məncə, baş verən hadisələr miqyasına görə, Qazaxıstan coğrafiyasını aşır, dünyanı nüfuz dairəsinə bölməyə, Avrasiyaya yiyələnməyə və yeni geosiyasi reallıqlar yaratmağa cəhd edən güclər arasında getdikcə şiddətlənən mübarizənin açıq təzahürüdür. Bir neçə suala cavab vermək bəzi mətləblərə aydınlıq gətirə bilər: 1. SSRİ dağıldıqdan sonra şimalda keçmişə qayıdış cəhdlərinin ildən-ilə güclənməsi, indiki halda KTMT-nin bərabər hərəkət etməsinin səbəbləri nədir və hansı planlardan xəbər verir? 2. ABŞ on illər boyu böyük məsrəflər çəkdiyi Əfqanıstandan nə üçün tələm-tələsik çıxdı? 3. Bəzi dövlətlərin Yaxın, Orta Şərqdəki fəaliyyətləri, “Yeni Orta Doğu” layihəsi Türkiyəni birbaşa təhdid etsə də, bu, daxilində təxminən 2 min ərazi, milli-etnik problemi olan Rusiya üçün qorxu yaratmırmı? 4. Türkiyə sərhədlərində xaricdən dəstəklənən terror təşkilatlarının qanlı fəaliyyətləri, Rusiyanın “arxa bağçası” hesab etdiyi Mərkəzi Asiyanın yeni müstəqil dövlətlərinin sərhədlərinin yaxınlığında baş verən proseslər bir neçə ölkəni bərabər hərəkət etməyə vadar etmirmi?

Bütün müqayisələr qüsurludur. Amma hər halda həqiqət müqayisədə üzə çıxır. Bir tarixi mənbəni xatırlamaqda fayda görürəm. XX əsrin 20-ci illərinin əvvəllərində Antanta ölkələri Rusiyaya və Türkiyəyə qarşı müharibə apararkən ABŞ Dövlət Departamentindən Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinə göndərilən məxfi teleqramda yazılırdı ki, əgər Türkiyəyə qarşı hərbi əməliyyatlar davam etdirilərsə, təzyiqlər artarsa, o zaman Rusiya və Türkiyə yaxınlaşar, Yaxın, Orta Şərqdə Britaniya imperiyasının hökmranlığına son qoyular. Amerikalıların etdikləri xəbərdarlıq gerçək oldu. Rus və türk xalqları bərabər hərəkət etdilər, Yaxın, Orta Şərqdən Britaniya imperiyası vurulub çıxarıldı. Yeni geosiyasi dəyişikliklər baş verdi. 1922-ci ildə SSRİ, 1923-cü ildə isə Türkiyə Cümhuriyyəti yaradıldı. SSRİ-nin qurulmasında TBMM hökuməti müəyyən rol oynadı. Əlbəttə, indi dünya 20-ci illərdəki deyil. Keçmişə qayıdış, SSRİ-ni əvvəlki formada bərpa etmək mümkün deyil. Amma görünən odur ki, divlərin yeni amansız “döyüşü” başlayır. Bu “döyüş: 1. Birinin Yaxın, Orta Şərqdəki hökmranlıq cəhdlərinə son qoyacaqmı? 2. Digərinin keçmişə qayıdış cəhdlərinin reallaşdırılmasına gətirəcəkmi? 3. Yoxsa çanaq keçmişə qayıtmağa çalışanın başında sınacaq? 4. Kiçik dövlətlərin müstəqilliyinə və suverenliyinə necə təsir edəcək? 5. “Dünyanın ürəyi”nə kimin və ya kimlərin yiyələnməsi ilə nəticələnəcək, yoxsa əvvəlki vəziyyət davam edəcək?

Musa Qasımlı,

Milli Məclisin deputatı, professor