"Türkiyə Osmanlı dövlətinin varisi olaraq bunu heç vaxt qəbul edə bilməz" - Qafar Çaxmaqlı

“Qondarma erməni soyqırımı məsələsi Amerikanın həmişə gündəmində olub”.

Redaktor.az xəbər verir ki, bunu Türkiyənin Erciyes Universitetinin professoru, ermənişünas alim, politoloq Qafar Çaxmaqlı ABŞ Prezidenti Co Baydenin “erməni soyqırımı” barədə açıqlamasını şərh edərkən bildirdi.

Onun sözlərinə görə, bu məsələ dəfələrlə ABŞ senatında müzakirəyə çıxarılıb:

“Amma əsas o hesab olunurdu ki, Amerika prezidentinin dilindən “erməni soyqırımı” kəlməsi səslənir, ya səslənmir. Bundan əvvəlki Amerika prezidentləri heç vaxt “erməni soyqırımı” kəliməsini işlətməmişdilər. Məsələn, Barak Obama “böyük fəlakət” demişdi. Digərləri də buna bənzər ifadələr işlətmişdilər. Amma Co Bayden prezident seçkiləri ərəfəsində erməni diasporasına, erməniləri müdafiə edən qüvvələrə söz vermişdi ki, prezident olarsa, bu sözü işlədəcək.”

Politoloq qeyd etdi ki, Co Bayden ilk dəfə bu kəliməni ötən il işlədib:

“Türkiyə və həmçinin “erməni soyqırımı”nın yalan və saxta olduğunu bildirən qüvvələr tərəfindən bu çox böyük reakisiya ilə qarşılandı. Hətta ondan sonra Baydenlə Ərdoğanın görüşündə də bu məsələyə etiraz edildi. Şübhəsiz ki, bu il də həmin sözün ifadə edilməsi Amerika administrasiyasının, Amerika prezidentinin siyasətidir. Amma bəzi hallarda bəzi adamlar da belə fikirlər irəli sürürlər ki, Amerikanın “erməni soyqırımı”nı tanıması müəyyən bir dəyişikliyə səbəb olacaq. Amma mən o fikirdə deyiləm. Bu, siyasi qərardır, ifadədir. Amma əslində “erməni soyqırımı”nın və o sözün işlədilməsinin heç bir hüquqi əhəmiyyəti yoxdur”.

Qafar Çaxmaqlının sözlərinə görə, Türkiyənin bu mövzudakı mövqeyi məlumdur:

“Türkiyəni məhkum etmək, ya “erməni soyqırımı”nı qəbul etdirmək kimi bir vəziyyət yoxdur. Türkiyə heç vaxt olmayan bir şeyi, yəni yalan və saxta erməni tezisini qəbul etmir və etməyəcək. Bunun üçün Türkiyənin aydın siyasəti var. Bu günlərdə də Türkiyədə dünyanın ən məşhur ermənişünaslarının da iştirak etdiyi bir konfrans keçirildi. Mən də orada iştirak etdim. 1915-ci il hadisələri ilə bağlı həqiqətlər orada da söylənildi. Orada iştirak edən dünyanın məşhur hüquqşünasları da bu fikirdədilər ki, ermənilərin bu cəhdlərinin heç bir nəticəsi olmayacaq. Çünki onun bir hüquqi əhəmiyyəti yoxdur. Türkiyə Osmanlı dövlətinin varisi olaraq bunu heç vaxt qəbul edə bilməz. Türkiyə qəbul etmirsə, heç vaxt “erməni soyqırımı” və onun arxasında olan niyyətlərin qəbul olunması mümkün deyil”.

Politoloq qeyd etdi ki, ermənilər “soyqırımı” qəbul etdirməklə müəyyən məqsədlər güdürlər:

“Bu məqsədlərdən biri vaxtilə Türkiyədə 1915-dən əvvəl Şərqi Anadolu hissəsində yaşayan erməni əhalinin qayıdışı və orada bir dövlətin qurulması ilə bağlı niyyətlərdir. Bu da mümkün deyil. Çünki tarixdə çox hadisələr baş verib. O hadisələr bir tarix olaraq qalıb. Onu yenidən canlandırmaq, yenidən hansısa dövləti ittiham etmək, bu, mümkün deyil. Çünki xalqlar bir dövlətin içərisində yaşaya bilərlər, sonra yerdəyişmələr, köçlər olar”.

Qafar Çaxmaqlı dedi ki, 1915-ci ildə Təchir (yerdəyişmə) qanununun qəbul edilməsinin səbəbləri var:

“Bu səbəblərin əsası ondan ibarətdir ki, o vaxtı Osmanlı dövləti müharibə içində idi. Birinci Dünya müharibəsində həmin ərazilərdə Rusiya ilə qarşı-qarşıya gəlmişdi. Erməni əhali də bütün xalq olaraq Rusiyanın yanında yer almışdı. 200 minə yaxın erməni könüllüsü Rusiya ordularının içərisində Osmanlı dövlətinə qarşı vuruşurdu. Arxa cəbhədə də erməni dəstələri dinc durmurdular. Mülki əhalini öldürürdülər. Osmanlı ordusunun manevrlərini, əməliyyatlarını pozurdular. Kommunikasiya xətlərini kəsirdilər. Telefon, teleqraf əlaqələrinə mane olurdular. O mənada Osmanlı dövlətinin rəhbərləri də belə bir qərar qəbul etdilər ki, ölkənin bir ərazisindən digər bir ərazisinə erməni əhalisini müvəqqəti olaraq köçürsünlər. Bu köçürmə baş verib. Köçürmə də heç vaxt soyqırım sayıla bilməz”.

Professor bildirdi ki, ermənilərin bu ərazilərdən köçürülməsi soyqırım deyil:

“Həm də 1948-ci ildə qəbul edilmiş Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya var. Bu konvensiyaya görə də ermənilərin bu ərazilərdən köçürülməsi soyqırım sayıla bilməz. Köçürmə sırasında erməni əhalinin şübhəsiz ki, itkiləri də olub. Öldürülənlər də olub. Bu isə dövlət səviyyəsində edilmədiyindən dövləti heç vaxt bu işdə günahlandırmaq olmaz. 1919-1920-ci illərdə hətta erməni əhalinin o ərazilərdən köçürülməsi ilə bağlı təhlükəsizlik tədbirlərini yaxşı etməyən adamlar da mühakimə olunub. Osmanlı dövləti bir hüquq dövlətidir. Bir hüquq dövləti olaraq da baş verən cinayətlərin hamısına adekvat cavablar və hüquqi, siyasi qiymətlər də verilib.

Erməni əhalinin daha sonrakı mərhələdə geri dönüşünü də Osmanlı dövlətinin varisi olaraq Türkiyə Cümhuriyyəti təmin etmişdir. Amma arada çox böyük düşmənçilik, hüsumət olduğuna görə erməni əhali Şərqi Anadolu ərazilərinin bir çox yerlərinə dönsə də, orada qalıb yaşamamışdır. Həmin köçürülən əhalinin təxminən 500 mini indiki Ermənistan Respublikası ərazisinə keçmişdir və Azərbaycanın tarixi ərazisi olan İrəvan xanlığının ərazisində ermənilərə dövlət də yaradıblar. Bu da tarixin ironiyasıdır. Əslində Azərbaycan türklərinin o ərazilərdən çıxarılması mərhələsi başlayıb”.

Ermənişünas alim qeyd etdi ki, “soyqırım”la bağlı müxtəlif fikirlər var:

“Müxtəlif siyasətçilərin fikirləri var. Dünya alimləri də buna münasibət bildirirlər. Hər zaman da bu fikir ortada olub ki, bu məsələ tarixçilərin öhdəsinə buraxılsın. Türkiyə Cümhuriyyətinin rəhbəri Ərdoğan dəfələrlə bu fikri səsləndirib ki, tarixçilərdən ibarət komissiyas yaradılsın və tarix komissiyası həmin hadisələrə qiymət versin”.

Qondarma erməni soyqırımı ilə bağlı bir sıra ölkələrin parlamentlərində qanun layihəsi qəbul edildiyini qeyd edən Qafar Çaxmaqlı bildirdi ki, bütün bunlar siyasi qərarlardır. Onun sözlərinə görə, hər hansı ölkənin qəbul etdiyi bu qərarın heç bir hüquqi əsası yoxdur.

“Mən bu fikirdəyəm ki, erməni idealogiyasının ortaya atdığı bu məsələ iflasa uğrayıb. Lap 31 ölkə olmasın, 50 ölkə də "erməni soyqırımı"nı parlamentdə qəbul etsə belə, bunun Türkiyə üçün elə bir təhlükəsi də yoxdur. Baydenin ifadə etdiyi o fikir də sıradan bir fikir sayılmalıdır. Sıradan bir sözcükdür. “Erməni soyqırımı” iftiradır, yalandır. Türk xalqına qarşı aparılan bir siyasətin nəticəsidir. Bununla Türkiyəyə bəzi şeyləri qəbul etdirmək istəyirlər. Müəyyən mənada da bəzi hallarda buna nail olublar. Amma Osmanlı dövləti heç vaxt belə bir soyqırım aktına imza atmayıb. Dövlət səviyyəsində belə bir şey həyata keçirilməyib. Bundan da qorxmaq lazım deyil. “Erməni soyqırımı” bir iftiradır və bu iftiranın arxasında da məlum güclərin, ölkələrin məramları dayanır. O məramları da aydın şəkildə dəf etmək mümkündür”, - deyə professor bildirdi.

Zərif Ülviqızı