Şuşa Bəyannaməsi: Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığını əbədiləşdirən saziş

4 il əvvəl – 2021-ci il iyunun 15-də Qarabağın tacı, Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı olan Şuşada iki qardaş ölkənin Lideri İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən imzalanan “Azərbaycan ilə Türkiyə arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Şuşa Bəyannaməsi” iki türk dövlətinin siyasi gücünün və həmrəyliyinin simvoluna çevrildi.

Yüz il əvvəl imzalanan Qars müqaviləsinin məntiqi sonluğu kimi də səciyyələndirə bildiyimiz Şuşa Bəyannaməsi müstəqil Azərbaycanın və Türkiyənin XXI əsrdəki yeni siyasi taleyinin rəmzidir. 100 il sonra Şuşada dalğalanan Azərbaycan və Türkiyə bayraqları Türk birliyinin simvoludur.

Şuşa Bəyannaməsi bir millət, iki dövlətin möhtəşəm nüfuz və sarsılmaz qüdrətinin geosiyasi obrazını dünyaya nümayiş etdirməklə, Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində tamamilə yeni səhifə açdı. Cənab Prezidentin vurğuladığı kimi, Azərbaycanın və Türkiyənin siyasi həyatında olduqca əlamətdar və qürurverici gün olan bu tarixi hadisə xalqlarımızın böyük öndərləri Heydər Əliyevin və Mustafa Kamal Atatürkün kəlamlarının öz əksini tapmaqla əcdadlara sadiqliyi nümayiş etdirdi.

Şuşa Bəyannaməsi təsdiq edir ki, Azərbaycanın gücü Türkiyənin gücü, Türkiyənin gücü Azərbaycanın gücüdür. Bəyannamənin imzalanmasından sonra Prezidentlərin birgə bəyanatlarında səsləndirilən fikirlər çox mühüm siyasi məzmun kəsb etməklə dünya ictimaiyyətinə ünvanlanan açıq mesajlar kimi yadda qaldı. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, qədim Şuşadan verilən açıqlamalar bütün dünyaya səs salacaq, bunun böyük əks-sədası olacaqdır.

Bəyannamə, eyni zamanda, II Qarabağ müharibəsində sonra yaranmış yeni geosiyasi vəziyyətin nəticəsidir. Bu o deməkdir ki, zəfərdən sonra Azərbaycan və Türkiyənin razılığı və iştirakı olmadan regionda heç proses və ya layihə baş tuta bilməz.

Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bildirdiyi kimi, bölgədə başlanmış yeni dövrü və həqiqətləri hər kəs görməlidir, Azərbaycan xalqının Zəfərini qəbul edərək gələcəyə baxmalı, bütün tərəflər üçün yaranmış yeni əməkdaşlıq imkanlarından yararlanmağa çalışmalıdır. Eyni zamanda, Ermənistan ona xoş niyyətlə uzadılan əli geri çevirməməli, gələcəyi naminə yaranan fürsətdən yaxşı istifadə etməlidir.

Bəyannamədə bir çox önəmli məsələlər öz əksini tapıb ki, onlardan ən mühümü hərbi-müdafiə sahəsində əməkdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsi niyyətidir. Hərbi mübadilələrin və qarşılıqlı hərbi yardımların intesivləşdirilməsi, müdafiə sənayesi sahəsində əlaqələrin inkişafı tərəflərin hərbi qüdrətini artırmaqdadır. Vətən müharibəsində böyük rol oynayan pilotsuz uçuş aparatlarının yeni nəslinin mübadiləsi, habelə ən modern müasir döyüş texnikalarının iki dövlətin silahlı qüvvələrinin arsenalında yer alması və digər birgə səylərin gücləndirilməsi hərbi təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsində də prinsipial məzmun kəsb edir.

Bu, həm də Türkiyə və Azərbaycandan hər hansı birinə üçüncü ölkə tərəfindən təhlükə olacağı halda, bir-birini qorumaq üçün birgə addımların atılması qətiyyətinin ifadə edilməsidir. Yeri gəlmişkən, Bəyannamə Ermənistandakı revanşist qüvvələrə və onların havadarlarına da açıq mesaj kimi qəbul edilməlidir.

Şuşa Bəyannaməsi bölgədə inteqrasiya proseslərini stimullaşdırır, beynəlxalq müstəvidə birgə əməkdaşlıq, siyasi, iqtisadi-ticarət əlaqələrinin zirvəyə çatdırılması, mədəniyyət, təhsil, idman, gənclər siyasəti və digər sahələrdə əsl inkişaf modelinin formalaşmasını əks etdirir. Ələlxüsus da, iki qardaşın birgə iradəsi sayəsində qlobal enerji təhlükəsizliyinin, Avropanın enerji təminatının açarı olan Cənub Qaz Dəhlizinin dayanıqlılığının möhkəmlənməsi, trans-nəqliyyat və logistika qovşaqlarının yaradılması üçün də çox böyük önəm daşıyır.

Bəyannamədə ən strateji əhəmiyyət kəsb edən bəndlərdən biri regionun nəqliyyat-logistika xəritəsini dəyişən Azərbaycan və Türkiyənin qətiyyəti ilə reallaşan Orta Dəhlzin Asiya və Avropa arasında fasiləsiz nəqliyyat və ticarət bağlantısına çevrilməsidir. Bəyanatda bu dəhlizin növbəti məntəqəsi olacaq Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı çox açıq ifadələrin öz əksini tapması isə bir daha II Qarabağ savaşından sonra yaranmış yeni geosiyasi vəziyyətin nəticəsi olduğunu təsdiqləyir. Zəngəzur dəhlizinin davamı olaraq Naxçıvan-Qars dəmir yolunun tikintisi sayəsində isə qlobal nəqliyyat arteriyasının qollarının daha da genişlənəcəyinin anonsunu verir, Azərbaycan və Türkiyənin beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin Orta-Mərkəzi xəttinə çevriləcəyini şərtləndirir.

Bəyannamə, həmçinin hər iki dövlətin iqtisadi qüdrətinin artması üçün çoxşaxəli sinerji hesab edilə bilər. Əsas məramlardan biri əraziyə yeni sərmayə qoyuluşu prosesinin stimullaşdırılması, regionun artan investisiya potensialının hərəkətə gətirilməsi, habelə iqtisadi-ticari dövriyyəni ən yüksək həddə ‒ 15 milyard dollara çatdırmaqdır.

Müttəfiqlik hədəfləri üzrə müəyyən edilmiş siyasi, iqtisadi, sosial, humanitar konsepsiya isə təkcə iki qardaş dövlətin deyil, eyni zamanda, türkdilli xalqların və islam dünyasının maraq və mənafeyinə, həmçinin digər region ölkələrinin rifahı və həmrəyliyinə xidmət edir. Şuşa Bəyannaməsi məram və ideya baxımından ümümbəşəridir, sülh və əməkdaşlıq çağırışlarının möhtəşəm manifestidir.

Bəyannamədə Azərbaycan və Türkiyənin xarici siyasət ilə bağlı müddəa da yer alıb ki, bu da tərəflərin xarici siyasət sahəsində əlaqələndirmə və müntəzəm ikitərəfli siyasi məsləhətləşmələr həyata keçirilməsi sayəsində birgə milli maraq və mənafelərinin qorunmasını təmin edir.

Şuşa Bəyannaməsi bölgədə ənənəvi humanitar tədbirlərin keçirilməsi üçün möhkəm təməl qoyub və orada davamlı olaraq beynəlxalq konfrans, forum və toplantılar keçirilir. Belə ki, Yeni Azərbaycan Partiyasının təşkilatçılığı ilə 2022-ci ilin iyunun 15-də Şuşa Bəyannaməsinin birinci ildönümü münasibətilə “Azərbaycan-Türkiyə strateji müttəfiqlik münasibətləri Qafqaz və region üçün sülh və sabitlik mənbəyidir”, 2023-cü ilin iyunun 15-də “Heydər Əliyev İli” çərçivəsində Milli Qurtuluş Gününə və Şuşa Bəyannaməsinin imzalanmasının ikinci ildönümünə həsr olunmuş “Qurtuluşdan Zəfərə”, 2024-cü ilin iyunun 15-də isə “Türk Dövlətləri Təşkilatı: geosiyasi reallıqlar və qlobal kataklizmlər fonunda yeni strateji hədəflərə doğru” mövzularında beynəlxalq konfranslar keçirilib.

Şuşa Bəyannaməsi həm də Türk dünyasının sıx inteqrasiyasını təmin edən və güclü siyasi zəmin yaradan mühüm saziş kimi də dəyərləndirilə bilər. Məhz bu tarixi sənədin imzalanmasından üç il sonra, 2024-cü il iyulun 6-da Şuşada Türk Dövlətləri Təşkilatlarına üzv ölkələrin dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə toplantısının yekununda daha mühüm bir saziş - Qarabağ Bəyannaməsi imzalandı. Bununla da Azərbaycan və Türkiyənin əsasını qoyduğu möhkəm bünövrə üzərində Türk dövlətlərinin regional və qlobal genişşaxəli fəaliyyəti üçün yeni hüquqi status və öhdəliklər müəyyənləşdirildi.

Beləliklə, Şuşa Bəyannaməsi Azərbaycan və Türkiyənin regionun lider dövlətləri kimi dünyanın müasir geosiyasi və geoiqtisadi mühitində yerini və rolunu müəyyənləşdirməklə strateji hədəflərə doğru irəliləməsində möhkəm və dayanıqlı platforma rolunu oynamaqdadır.

Ramid Namazov,

Milli Məclisin deputatı