Avropanın 3 ölkəsi Fələstin Dövlətini TANIDI

22 may 2024-cü ildə Norveç, İrlandiya və İspaniya Fələstin Dövlətini tanıdıqlarını elan etdilər. Rəsmi olaraq bu ölkələrin qərarı mayın 28-dən qüvvəyə minəcək. Fələstin hazırda BMT-yə üzv olan 193 ölkədən 143-ü tərəfindən müstəqil dövlət kimi tanınıb.

Redaktor.az xatırladır ki, 1947-ci ildə BMT Baş Assambleyası 1922-ci ildə Millətlər Liqası tərəfindən verilən Fələstin üçün Britaniya mandatına son qoyan 181 saylı qətnamə qəbul edib.

BMT-nin qərarına əsasən, Fələstin ərazisində iki müstəqil dövlət - yəhudi və ərəb dövləti yaradılmalı idi. Bu vaxta qədər ərəblər Fələstin əhalisinin təxminən 65% -ni, yəhudilər - təxminən 30% -ni təşkil edirdi. BMT-nin qərarına əsasən, ərəblər ərazinin təxminən 42%-ni (təxminən 11 min kv.km), yəhudilər 56%-ni (14 min kv.km) alıblar. Ərazisinin 2%-ni tutan Qüdsə xüsusi beynəlxalq status verilib.

1948-ci ilin mayında İsrail Dövləti yaradıldı. 1949-cu ildə dünyanın əksər ölkələri tərəfindən tanındı və BMT-yə qəbul edildi və onun 59-cu üzvü oldu. Ərəb-İsrail müharibələri nəticəsində İsrail 181 saylı qətnamədə fələstinlilərə ayrılmış torpaqların demək olar ki, hamısını işğal edərək ərazisini genişləndirdi.

Uzun müddət Fələstində siyasi institutlar və hamılıqla tanınan liderlik yox idi. Yalnız 1964-cü ildə Fələstinin maraqlarını təmsil edən siyasi təşkilat olan Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) yaradıldı. 1960-cı illərin sonlarında FAT milli hərəkatın təşkilati əsasına çevrildi. 1974-cü ildə Fələstin Azadlıq Təşkilatı İsraili tanımaq imkanını özündə əks etdirən proqram qəbul etdi. Elə həmin il Fələstin Azadlıq Təşkilatı ərəb ölkələri, daha sonra isə BMT tərəfindən Fələstin xalqının yeganə qanuni nümayəndəsi kimi tanındı. FAT BMT-də qeyri-dövlət qurumu kimi müşahidəçi statusu alıb (həm tanınmış, həm də qismən tanınan dövlətlər və dövlət qurumları BMT müşahidəçiləri, habelə BMT-nin ixtisaslaşmış qurumlarının üzvləri ola bilərlər).

Fələstin Dövlətinin elan edilməsi

1988-ci ilin noyabrında fələstinlilər paytaxtı Şərqi Qüds olan Fələstin Dövlətinin yaradıldığını elan etdilər. FAT heç bir əraziyə nəzarət etmədiyi üçün bu tədbir simvolik idi. Buna baxmayaraq, 80-dən çox ölkə Fələstini dövlət kimi tanıdığını bəyan edib. Bunlar hamısı ərəb ölkələri, 30-dan çox Afrika (o cümlədən Anqola, Qana, Qvineya, Zimbabve, Namibiya, Nigeriya, Tanzaniya, Toqo, Çad), Asiya dövlətləri (xüsusən Butan, Hindistan, İndoneziya, Nepal, Türkiyə, Şri-Lanka) , sosialist düşərgəsinin bir hissəsi olan ölkələr (Bolqarıstan, Macarıstan, Vyetnam, Çin, Kuba, Polşa, Çexoslovakiya, Yuqoslaviya), həmçinin Malta və Kipr. SSRİ 1988-ci il noyabrın 18-də Fələstin dövlətini rəsmən tanıdı (1990-cı ildə Moskvada Fələstin Dövlətinin səfirliyi açıldı). 1992-2000-ci illərdə Fələstini Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, daha sonra bir sıra Latın Amerikası ölkələri, xüsusilə 2009-cu ildə Venesuela, 2010-cu ildə Argentina, Boliviya və Braziliya, 2011-ci ildə Çili tanıyıb.

Fələstin dövləti üçün əlamətdar hadisə 2012-ci il noyabrın 29-da BMT Baş Assambleyası tərəfindən 67/191 saylı qətnamənin qəbul edilməsi oldu və bu qətnaməyə əsasən, Fələstinə BMT-də müşahidəçi dövlət statusu verildi. Qərar 138 ştatın səsi ilə təsdiqlənib, 41 ölkə bitərəf qalıb, 9 ölkə (ABŞ və İsrail də daxil olmaqla) əleyhinə çıxıb. Bu zamana qədər Fələstində özünüidarə qurumları formalaşmışdı və müvəqqəti paytaxtı Ramallahda olmaqla Fələstin Milli Rəhbərliyi (PNA) formalaşmışdı. 2013-cü ilin yanvar ayından etibarən rəsmi Fələstin sənədlərində PNA əvəzinə “Fələstin Dövləti” adından istifadə edilir və PNA rəhbəri “Fələstin Dövlətinin Prezidenti” adlandırılır.

Hələ 2011-ci ildə Fələstin BMT-yə tamhüquqlu üzv olmaq üçün müraciət etmişdi. Lakin o zaman BMT Təhlükəsizlik Şurasının dəstəyini ala bilmədi (Təhlükəsizlik Şurası Baş Assambleyaya yeni üzvlərin qəbulu ilə bağlı tövsiyələr verir) - ABŞ qətnaməyə veto qoymaq niyyətini açıqladı. 2024-cü ilin aprelində BMT Təhlükəsizlik Şurası Fələstinin müraciətinə baxmağa qayıtdı, lakin ABŞ yenidən ona mane oldu.

İsrailin 2023-cü ilin oktyabrında Qəzza zolağında başlatdığı hərbi əməliyyat (Fələstinin HƏMAS radikal təşkilatının yaraqlılarının İsrail ərazisinə 7 oktyabr 2023-cü il hücumuna cavab olaraq) Fələstin əhalisi arasında çoxlu sayda itki və bir humanitar yardımla müşayiət olunub. Böhran, bir neçə ölkəni Fələstini “iki xalq üçün iki dövlət prinsipi” (Fələstin-İsrail münaqişəsinin BMT Təhlükəsizlik Şurasının 2 saylı qətnaməsi əsasında həlli prinsipi) dəstək əlaməti kimi tanımasına səbəb oldu.

Turan İSMAYIL